సుమతీ శతకము–బద్దెన – Sumathi Satakam Baddena Bhupaludu

 

You can download the audio of Sumati Shatakam (telugu)  here.

 

సుమతీ శతకము

బద్దెన

[మార్చు] 001

శ్రీ రాముని దయచేతను

నారూఢిగ సకల జనులు నౌరా యనగా

ధారాళమైన నీతులు

నోరూరగ జవులు పుట్ట నుడివెద సుమతీ

భావం: మంచి బుధ్ధిగలవాడా! శ్రీరాముని యొక్క దయవలన నిశ్చయముగా అందరు జనులను ఔరా అనునట్లుగా నోటినుండి నీళ్ళూరునట్లుగా రసములు పుట్టగా న్యాయమును భోధించు నీతులను చెప్పెదన్.

[మార్చు] 002

అక్కరకు రాని చుట్టము,

మ్రొక్కిన వరమీని వేల్పు, మొహరమున దా

నెక్కిన బారని గుర్రము

గ్రక్కున విడవంగవలయు గదరా సుమతీ

భావం: అవసరమునకు పనికిరాని చుట్టమును, నమస్కరించి వేడిననూ కోరిక నెఱవేర్చని భగవంతుని, యుద్ధసమయమున ఎక్కినప్పుడు ముందుకు పరుగు తీయని గుఱ్ఱమును వెంటనే విడిచిపెట్టవలయును.

[మార్చు] 003

అడిగిన జీతంబియ్యని

మిడిమేలపు దొరను గొల్చి మిడుకుట కంటెన్‌

వడిగల యెద్దుల గట్టుక

మడి దున్నుకు బ్రతుక వచ్చు మహిలో సుమతీ

భావం: అడిగినప్పుడు జీతము ఈయని గర్వియైన ప్రభువును సేవించి జీవించుటకంటే, నాగలికి వేగముగా పోగల యెద్దులను కట్టుకొని పొలమును దున్నుకొని వ్యవసాయముచే జీవించుట మంచిది.

[మార్చు] 004

అడియాస కొలువు గొలువకు,

గుడి మణియము సేయబోకు, కుజనుల తోడన్‌

విడువక కూరిమి సేయకు,

మడవిని దోడరకొంటి నరుగకు సుమతీ

భావం: వృధా ప్రయాసయగు సేవను చేయకుము. గుడి ధర్మకర్తుత్వము చేయకుము. చెడ్డవారితో స్నేహము చేయకుము. అడవిలో సహాయము లేక ఒంటరిగా పోకుము.

[మార్చు] 005

అధరము గదలియు, గదలక

మధురములగు భాష లుడుగి మౌన వ్రతుడౌ

అధికార రోగ పూరిత

బధిరాంధక శవము జూడ బాపము సుమతీ

భావం: పెదవి కదలీకదలకుండ తీయనైన మాటలు మాని, మాటలాడనను నియమము పూని, అధికార వ్యాధిచేనిండిన చెవిటి గ్రుడ్డి పీనుగును చూచుట పాపము.

[మార్చు] 006

అప్పు కొని చేయు విభవము,

ముప్పున బృఆయంపుటాలు, మూర్ఖుని తపమున్‌,

దప్పరయని నృపు రాజ్యము

దెప్పరమై మీద గీడు దెచ్చుర సుమతీ

భావం: ఋణము దెచ్చుకొని అనుభవించు సౌఖ్యము, ముసలితనమందు పడుచు భార్య, తప్పిదములను కనిపెట్టని రాజు యొక్క రాజ్యము సహింపరానిదై చివరకు హానిని తెచ్చిపెట్టును.

[మార్చు] 007

అప్పిచ్చువాడు, వైద్యుడు

నెప్పుడు నెడతెగక పారు నేరును, ద్విజుడున్‌

జొప్పడిన యూర నుండుము

చొప్పడకున్నట్టి యూరు చొరకుము సుమతీ

భావం: ఋణమునిచ్చువాడును, వైద్యుడును, ఎల్లప్పుడును ఆగకుండా ప్రవహించు నదియును, బ్రాహ్మణుడుగల గ్రామమునందు నివసింపుము. వారు లేనట్టి గ్రామమునందు నివసింపకుము.

[మార్చు] 008

అల్లుని మంచితనంబు,

గొల్లని సాహిత్య విద్య, కోమలి నిజమున్‌,

బొల్లున దంచిన బియ్యము,

దెల్లని కాకులును లేవు తెలియుము సుమతీ

భావం: అల్లుని మంచితనమును, గొల్లవాని పాండిత్య జ్ఞానమును, ఆడుదానియందు నిజమును, పొల్లు ధాన్యములో బియ్యమును, తెల్లని రంగు కాకులును లోకములో నుండవు.

[మార్చు] 009

ఆకొన్న కూడె యమృతము,

తాకొంచక నిచ్చువాఙ్డె దాత ధరిత్రిన్‌,

సోకోర్చువాడె మనుజుడు,

తేకువ గలవాడె వంశ తిలకుడు సుమతీ

భావం: లోకమునందు ఆకలి సమయమున అన్నమే అమృతము. బాధ నొందకుండా నిచ్చువాడే దాత. ఆవేశమును ఓర్చుకొనువాడే మానవుడు. ధైర్యం కలవాడే వంశ శ్రేష్టుడు.

[మార్చు] 010

ఆకలి యుడుగని కడుపును,

వేకటియగు లంజ పడుపు విడువని బ్రతుకున్‌,

బ్రాకొన్న నూతి యుదకము,

మేకల పాడియును రోత మేదిని సుమతీ

భావం: భూమియందు ఆకలి తీరని భోజనం, గర్భము వచ్చిన జారస్త్రీ యొక్క వ్యభిచారమును విడువని బ్రతుకును, పాచిపట్టిన బావి నీళ్ళును, మేకల పాడియు రోత పుట్టించును.

[మార్చు] 011

ఇచ్చునదే విద్య, రణమున

జొచ్చునదే మగతనంబు, సుకవీశ్వరులున్‌

మెచ్చునదే నేర్చు, వదుకు

వచ్చునదే కీడు సుమ్ము వసుధను సుమతీ

భావం: భూమియందు ధనము నొసగునదియే విద్య. యుద్ధభూమియందు ప్రవేశించునదే పౌరుషము. మంచి కవిశ్రేష్టులు మెచ్చుకున్నట్టిదే నేర్పరితనము. తగవునకు వచ్చునదియే హాని.

[మార్చు] 012

ఇమ్ముగ జదువని నోరును,

నమ్మా యని బిలిచి యన్న మడుగని నోరున్‌,

దమ్ముల బిలువని నోరును

గుమ్మరి మను ద్రవ్వినట్టి గుంటర సుమతీ

భావం: ఇంపుగా పఠింపని నోరును, అమ్మయని పిలచి అన్నము అడుగనినోరును, తమ్ముడాయని పిలువని నోరును, కుమ్మరివాడు మన్నుత్రవ్విన గోయీవంటిది సుమా.

[మార్చు] 013

ఉడుముండదె నూరేండ్లును,

బడియుండదె పేర్మి బాము పదినూరేండ్లున్‌,

మడువున గొక్కెర యుండదె,

కడు నిల బురుషార్థ పరుడు గావలె సుమతీ

భావం: ఉడుము నూరేండ్లును, పాము పదివందల ఏండ్లును, కొంగ చెరువులో చిరకాలము జీవించుచున్నవి. వాని జీవితములన్నియు నిరుపయోగములు. మానవుని జీవిత మట్టిదికాక ధర్మార్ధకామ మోక్షాసక్తితో కూడినది కావలెను.

[మార్చు] 014

ఉత్తమగుణములు నీచున

కెత్తెఱగున గలుగ నేర్చు; నెయ్యెడలం దా

నెత్తిచ్చి కరగి పోసిన

నిత్తడి బంగారమగునె యిలలో సుమతీ?

భావం: బంగారమునకు సమానమైన యెత్తు ఇత్తడిని తీసుకొని ఎన్నిసార్లు కరగించి పోసినను బంగారము ఎట్లు కానేరదో అదేవిధముగా లోకములో నీచునకు ఎక్కడను ఏవిధముగను మంచి గుణములు కలుగనేరవు.

[మార్చు] 015

ఉదకము ద్రావెడు హయమును,

మదమున నుప్పొంగుచుండు మత్తేభంబున్‌,

మొదవు కడ నున్న వృషభము,

జదువని యానీచు గడకు జనకుర సుమతీ

భావం: నీరు త్రాగెడు గుఱ్ఱము కడకును, క్రొవ్వుచే విజృంబించు మదపుటేనుగుకడకును, ఆవుకడనున్న ఆబోతు దగ్గరకును, విద్య నేర్వని అల్పుని కడకును వెళ్ళకుము.

[మార్చు] 016

ఉపకారికి నుపకారము

విపరీతము గాదు సేయ వివరింపంగా;

నపకారికి నుపకారము

నెపమెన్నక సేయువాడు నేర్పరి సుమతీ

భావం: మేలు చేసినవానికి తిరిగి మేలు చేయుట గొప్ప కాదు. హాని చేసిన వానికి లోగడ వాడు చేసిన దోషములు లెక్క చేయక ఉపకారము చేయువాడే నేర్పుగలవాడు.

[మార్చు] 017

ఉపమింప మొదలు తియ్యన

కపటం బెడనెడను జెఱకు కై వడినే పో

నెపములు వెదకును గడపట

గపటపు దుర్జాతి పొందు గదరా సుమతీ

భావం: చెఱకుగడ మొట్టమొదట తియ్యగానుండి, చివరకు పోయిన కొలది మధ్య మధ్య చప్పగా నేవిధమున నుండునో ఆ విధముగా పోల్చి చూడగా మోసగాడైన దుర్మార్గునితోడి స్నేహము మొదట ఇంపుగా నున్నను చివరకు తప్పులను వెదకుటకు ప్రారంభించునుగదా.

[మార్చు] 018

ఎప్పటి కెయ్యది ప్రస్తుత

మప్పటికా మాటలాడి, యన్యుల మనముల్‌

నొప్పించక, తా నొవ్వక,

తప్పించుక తిరుగువాడు ధన్యుడు సుమతీ

భావం: ఏ సమయమునకు ఏదేది అవసరమో తెలుసుకొని, అప్పటికా మాటలు పల్కి ఇతరుల మనస్సులను బాధపెట్టక తాను బాధనుపడక తప్పించుకొని తిరుగువాడే సుమా ధన్యాత్ముడు.

[మార్చు] 019

ఎప్పుడు దప్పులు వెదకెడు

నప్పురుషుని గొల్వగూడ దది యెట్లన్నన్‌

సర్పంబు పడగ నీడను

గప్ప వసించిన విధంబు గదరా సుమతీ

భావం: నల్లత్రాచుయొక్క పడగనీడను వసించు కప్ప బ్రతుకెంత అస్థిరమైనదో ఆ విధముగనే ఎల్లప్పుడు దోషములను వెదకు యజమానుని సేవించువాడి బ్రతుకును ప్రాణభయముతో కూడినది.

[మార్చు] 020

ఎప్పుడు సంపద కలిగిన

నప్పుడు బంధువులు వత్తు రది యెట్లన్నన్‌

తెప్పలుగ జెఱువు నిండిన

గప్పలు పదివేలు చేరు గదరా సుమతీ

భావం: చెరువునిండా నీరుచేరగనే వేలకొలది కప్పలందులోనికి ఏ విధముగా చేరుకొనునో, సంపద కలిగిన బంధువులెక్కువగా జేరుకొందురు.

[మార్చు] 021

ఏఱకుమీ కసుగాయలు,

దూఱకుమీ బంధుజనుల దోషము సుమ్మీ,

పాఱకుమీ రణమందున,

మీఱకుమీ గురువు నాజ్ఞ మేదిని సుమతీ

భావం: ఈ భూమి పైన పచ్చికాయలు ఏరి తినకుము, చుట్టములను ధూషింపకుము, యుధ్ధమునుండి వెనుదిరిగి పారిపోకుము, పెద్దల మాటను జవదాటకుము తప్పు సుమా.

[మార్చు] 022

ఒక యూరికి నొక కరణము,

నొక తీర్పరియైన గాక, నొగి దఱుచైనన్‌,

గకవికలు గాక యుండునె

సకలంబును గొట్టువడక సహజము సుమతీ

భావం: ఒక గ్రామమునకు ఒక లేఖరి, ఒక ధర్మాధికారి యుండవలెను. అట్లు కాక పైన చెప్పబడినవారు పెక్కుమందియైనచో అనేకమైన గంధరగోళములు పుట్టి సమస్తమును చెడిపోవుట సహజము.

[మార్చు] 023

ఒరు నాత్మ దలచు సతి విడు,

మఱుమాటలు పలుకు సతుల మన్నింపకుమీ,

వెఱ పెఱుగని భటునేలకు,

తఱచుగ సతి గవయ బోకు, తగదుర సుమతీ

[మార్చు] 024

ఒల్లని సతి నొల్లని పతి,

నొల్లని చెలికాని విడువ నొల్లని వాడే

గొల్లండు, కాక ధరలో

గొల్లండును గొల్లడౌనె గుణమున సుమతీ

భావం: తన్ను ప్రేమించని భార్యను, యజమానుని, స్నేహితుని విడిచిపెట్టుటకు అంగీకరింపనివాడే వెర్రిగొల్లవాడు. కాని జాతిచేత గొల్లవాదైనంత మాత్రమున గుణములయందు వెర్రి గొల్లవాడు కాదు.

[మార్చు] 025

ఓడల బండ్లును వచ్చును,

ఓడలు నాబండ్లమీద నొప్పుగ వచ్చున్‌,

ఓడలు బండ్లును వలనే

వాడంబడు గలిమి లేమి వసుధను సుమతీ

భావం: నావలమీద బండ్లును, బండ్లమీద నావలును వచ్చునట్లుగనే భాగ్యవంతులకు దారిద్ర్యము, దరిద్రులకు భాగ్యమును పర్యాయముగా కలుగుచుండును.

[మార్చు] 026

కడు బలవంతుడైనను

బుడమిని బ్రాయంపుటాలి బుట్టిన యింటన్‌

దడవుండ నిచ్చెనేనియు

బడుపుగ నంగడికి దానె బంపుట సుమతీ

భావం: ఎంత సమర్ధత కలవాడైనను యవ్వనమందున్న భార్యను చిరకాలము పుట్టినయింట నుండనిచ్చినచో తానే స్వయముగా భార్యను వ్యభిచార వృత్తికి దింపినవాడగును.

[మార్చు] 027

కనకపు సింహాసనమున

శునకము గూర్చుండబెట్టి శుభ లగ్నమునం

దొనరగ బట్టము గట్టిన

వెనుకటి గుణమేల మాను వినరా సుమతీ

భావం: కుక్కను తీసుకొని వచ్చి మంచి ముహూర్తమునందు బంగారు గద్దె మీద కూర్చుండబెట్టి పట్టాభిషేకము చేసినప్పటికి దాని నైజగుణము నేలాగున మానలేదో, ఆ విధముగనే అల్పుడైనవానికి ఎంత గౌరవము చేసి మంచి పదవొసంగినను తన నీచత్వమును వదలనేరడు.

[మార్చు] 028

కప్పకు నొరగాలైనను,

సర్పమునకు రోగమైన, సతి తులువైనన్‌,

ముప్పున దరిద్రుడైనను,

తప్పదు మఱి దుఃఖ మగుట తథ్యము సుమతీ

భావం: కప్పకు కాలు విఱిగినను, పాముకు రోగము కలిగినను, భార్య దుష్టురాలైనను, ముసలితనములో దారిద్ర్యము సంభవించినను, ఎక్కువ దుఖప్రదమగును తప్పదు.

[మార్చు] 029

కమలములు నీట బాసిన

కమలాప్తుని రశ్మి సోకి కమలిన భంగిన్‌

తమ తమ నెలవులు దప్పిన

తమ మిత్రులు శత్రులౌట తథ్యము సుమతీ

భావం: కమలములు తమ నివాసమైన నీటిని విడిచిపెట్టిన తరువాత తమ మిత్రుడైన సూర్యుని యొక్క ఎండ తాకుడుకే కమలుచున్నవి. అట్లే మానవులు తమ తమ నివాసములను విడిచి పెట్టినచో తమ స్నేహితులే తమకు శత్రువులగుదురు.

[మార్చు] 030

కరణము గరణము నమ్మిన

మరణాంతక మౌను గాని మనలేడు సుమీ;

కరణము దన సరి కరణము

మఱి నమ్మక మర్మ మీక మనవలె సుమతీ

భావం: ఒక లేఖకుడు మఱియొక లేఖకుని నమ్మిన మరణముతో సమానమైన ఆపదను చెందును కావున లేఖకుడైనవాడు తనతో సమానుడైన మఱియొక లేఖరిని విశ్వసింపక తన గుట్టు ఈయక జీవింపవలయును.

[మార్చు] 031

కరణముల ననుసరింపక

విరసంబున దిన్న తిండి వికటించు జుమీ

యిరుసున కందెన బెట్టక

పరమేశ్వరు బండి యైన బారదు సుమతీ

భావం: బండి యిరుసునకు కందెన పెట్టకున్నచో భగవంతుని బండియైనను త్వరితంగా పరుగెత్తదు. అదే విధముగా లేఖకుడు చెప్పినట్లు విని అతని వెంబడింపక విరోధముతో మెలగినవారు సుఖముగా మన జాలరు.

[మార్చు] 032

కరణము సాదైయున్నను,

గరి మద ముడిగినను, బాము గఱవక యున్నన్‌,

ధర దేలు మీటకున్నను,

గర మరుదుగ లెక్క గొనరు గదరా సుమతీ

భావం: భూమియందు కరణము నెమ్మదివాడైనను, ఏనుగు మదము పోయినదైననూ, త్రాచు కఱవకున్నను, తేలు కుట్టకున్నను ఆశ్చర్యముతో మిక్కిలి తేలికగా చూతురు.

[మార్చు] 033

కసుగాయ గఱచి చూచిన

మసలక పస యొగరు రాక మధురంబగునా;

పస గలుగు యువతులుండగ

పసి బాలల బొందువాడు పశువుర సుమతీ

భావం: పక్వమునకు వచ్చిన పండ్లను వదలి పచ్చికాయలను కొఱికిన తీయదనము లేక ఒగరుగా దోచును. ఆ విధముగనే చాతుర్యము గల పడుచులుండంగా పసిపాపలను కూడెడువానికి సుఖము శూన్యము అట్టివాడు నిజముగా పశువే.

[మార్చు] 034

కవి కాని వాని వ్రాతయు,

నవరస భావములు లేని నాతుల వలపున్‌,

దవిలి చను పంది నేయని

వివిధాయుధ కౌశలంబు వృధరా సుమతీ

భావం: కవికానట్టివాడు వ్రాసిన రచనయును, తొమ్మిది రసముల యొక్క స్థితులు తెలియని స్త్రీలయొక్క ప్రేమయును, ముందు పోయెడి పందిని వెంబడించి కొట్టలేనివాని యొక్క ఆయుధవిద్యయందలి నేర్పరితనము వ్యర్ధము.

[మార్చు] 035

కాదు సుమీ దుస్సంగతి,

పోదుసుమీ “కీర్తి” కాంత పొందిన పిదపన్‌,

వాదు సుమీ యప్పిచ్చుట,

లేదు సుమీ సతుల వలపు లేశము సుమతీ

భావం: చెడ్డవారితోడ స్నేహము మంచిదికాదు. కీర్తి వచ్చిన పిదప నశించదు. అప్పొసంగుట తగవులకు మూలము. స్త్రీలకడ ప్రేమ శూన్యము.

[మార్చు] 036

కాముకుడు దనిసి విడిచిన

కోమలి బరవిటుడు గవయ గోరుట యెల్లన్‌

బ్రేమమున జెఱకు పిప్పికి

చీమలు వెస మూగినట్లు సిద్ధము సుమతీ

భావం: ఒక విటుడు తృప్తియగునట్లుగా భోగించి విడచిన కాంతను మఱియొక జాఱుడు అనుభవింపగోరుట చెఱకునందలి రసమును సంపూర్ణముగా తీసివేసిన తరువాత ఆ పిప్పికై చీమలు ముసుకొన్నట్లుండును.

[మార్చు] 037

కారణము లేని నగవును,

బేరణము లేని లేమ, పృథివీ స్థలిలో

బూరణము లేని బూరెయు,

వీరణము లేని పెండ్లి వృధరా సుమతీ

భావం: కారణములేని నవ్వును, పేరణము(రవిక) లేని స్త్రీయును, పూరణములేని బూరెయును, వీరణములేని పెండ్లియును వ్యర్ధములు.

[మార్చు] 038

కులకాంత తోడ నెప్పుడు

గలహింపకు, వట్టి తప్పు ఘటియింపకుమీ,

కలకంఠి కంట కన్నీ

రొలికిన సిరి యింట నుండ నొల్లదు సుమతీ

భావం: భార్యతోడ నెప్పుడును జగడములాడవలదు. లేని నేరములు ఆరోపింపవలదు. ఉత్తమ ఇల్లాలియొక్క కంటనీరు క్రిందపడిన నాయింట లక్ష్మి నిలవదు.

[మార్చు] 039

కూరిమి గల దినములలో

నేరము లెన్నడును గలుగ నేరవు మఱి యా

కూరిమి విరసంబైనను

నేరములే తోచు చుండు నిక్కము సుమతీ

భావం: పరస్పరము స్నేహమున్న రోజులలో నేరములెప్పుడును కనుపించబోవు. ఆ స్నేహము చెడగానే అన్నియును తప్పులుగా కనపడుచుండును. ఇది నిజము.

[మార్చు] 040

కొంచెపు నరు సంగతిచే

నంచితముగ గీడు వచ్చు నది యెట్లన్నన్‌

గించిత్తు నల్లి కుట్టిన

మంచమునకు జేటు వచ్చు మహిలో సుమతీ

భావం: చిన్న నల్లి కుట్టిన ఆ నల్లి యున్న మంచమును ఎండలో వేయుట కర్రతో కొట్టుట, మరుగునీళ్ళు పోయుట మొదలగు ఆపదలు కలుగును. ఆ విచముగనే అల్పుడైనవానితోడి స్నేహము ఎట్టివారికైనను ఆపదను తెచ్చిపెట్టును.

[మార్చు] 041

కొక్కోకమెల్ల జదివిన,

చక్కనివాడైన, రాజ చంద్రుండైనన్‌,

మిక్కిలి రొక్కము లియ్యక,

చిక్కదురా వారకాంత సిద్ధము సుమతీ

భావం: వెలయాలు పుష్కలముగా ధనమీయకున్న ఎంతగా రతిశాస్త్రమును చదివినవాడైనను, అందగాడైనను, గొప్ప రాజశ్రేష్టుడైనను, ప్రేమించి దగ్గరకు చేరదు.

[మార్చు] 042

కొఱ గాని కొడుకు బుట్టిన

కొఱ గామియె కాదు, తండ్రి గుణముల జెఱచున్‌

చెఱకు తుద వెన్ను బుట్టిన

జెఱకున తీపెల్ల జెఱచు సిద్ధము సుమతీ

భావం: చెఱకుగడ చివర వెన్ను పుట్టినచో ఆ చెఱకునందలి తీయదనము నంతయు నేవిధముగ పాడుచేయునో ఆ విధముగనే అప్రయోజకుడైన కుమారుడు కలిగిన కుటుంబమునకుపయోగకారి కాకపోవుట యటుండగా తండ్రి మంచిగుణమును కూడా పాడుచేయును.

[మార్చు] 043

కోమలి విశ్వాసంబును,

బాములతో జెలిమి, యన్య భామల వలపున్‌,

వేముల తియ్యదనంబును,

భూమీశుల నమ్మికలును బొంకుర సుమతీ

భావం: స్త్రీలయందు విశ్వాసమును, పాములయందు స్నేహమును, పరస్త్రీలయందు ప్రేమయును, వేపచెట్లయందు తీయదనమును, రాజులయందు విశ్వాసము వట్టి అసత్యములు.

[మార్చు] 044

గడన గల మగని జూచిన

నడుగడుగున మడుగు లిడుదు రతివలు దమలో;

గడ నుడుగు మగని జూచిన

నడ పీనుగు వచ్చె నంచు నగుదురు సుమతీ

భావం: స్త్రీలు సంపాదన కలిగిన భర్తను చూచిన అడుగులకు మడుగులొత్తుచు పూజింతురు. సంపాదనలేని మగనిని చూచినచో నడుచునట్టి శవము వచ్చెనని హీనముగా జూతురు.

[మార్చు] 045

చింతింపకు కడచిన పని,

కింతులు వలతురని నమ్మ కెంతయు మదిలో,

నంతఃపుర కాంతలతో

మంతనముల మాను మిదియె మతముర సుమతీ

భావం: జరిగిపోయిన దానిని గురించి ఆలోచించుటయు, స్త్రీలు తన్ను ప్రేమింతురని విశ్వసించుటయును, రాణీవాసపు స్త్రీలతో రహస్యములను విడిచిపెట్టుము. ఇదియే అనుసరించవలసిన మంచితనము.

[మార్చు] 046

చీమలు పెట్టిన పుట్టలు

పాముల కిరవైనయట్లు పామరుడు దగన్‌

హేమంబు గూడ బెట్టిన

భూమీశుల పాల జేరు భువిలో సుమతీ

భావం: చీమలు పెట్టినటువంటి పుట్టలు పాములకు నివాసమైనంట్లు, అజ్ఞానుడు కూడబెట్టిన బంగారమంతయు రాజుల వశమైపోవును.

[మార్చు] 047

చుట్టములు గాని వారలు

చుట్టములము నీకటంచు సొంపు దలిర్పన్‌

నెట్టుకొని యాశ్రయింతురు

గట్టిగ ద్రవ్యంబు గలుగ గదరా సుమతీ

[మార్చు] 048

చేతులకు దొడవు దానము,

భూతలనాథులకు దొడవు బొంకమి ధరలో,

నీతియె తొడవెవ్వారికి,

నాతికి మానంబు తొడవు నయముగ సుమతీ

భావం: చేతులకు దానమును, పాలకులకు అసత్యమును పలుకకుండుటయును, అందరికినీ న్యాయమును, స్త్రీకి అభిమానమును అలంకారములు.

[మార్చు] 049

తడ వోర్వక, యొడ లోర్వక,

కడు వేగం బడిచి పడిన గార్యం బగునే;

తడ వోర్చిన, నొడ లోర్చిన,

జెడిపోయిన కార్యమెల్ల జేకుఱు సుమతీ

భావం: ఆలస్యమునకు, శరీర శ్రమకును సహింపక తొందరపడిన నేకార్యమును కానేరదు. ఆలస్యమునకును శరీర శ్రమకును ఓర్చుకొన్నప్పుడే చెడిపోయిన కార్యమంతయు నెఱవేరుచుండును.

[మార్చు] 050

తన కోపమె తన శత్రువు,

తన శాంతమె తనకు రక్ష, దయ చుట్టంబౌ

తన సంతోషమె స్వర్గము,

తన దుఃఖమె నరక మండ్రు తథ్యము సుమతీ

భావం: తన కోపమే తనను శత్రువులువలె బాధించును. తన శాంతమే తనను రక్షించును. తన దయయే తనకు చుట్టమువలె సహాయపడును. తన ఆనందమే తనకు ఇంద్రలోక సౌఖ్యము. తన దుఖమే తనకు నరకమగును. ఇది నిజము.

సుమతీ శతకము – రెండవభాగం

Wikisource నుండి

ఇక్కడికి గెంతు: పేజీకి సంబంధించిన లింకులు, అన్వేషణ

1 నుండి 50 వరకు పద్యాలు
సుమతీ శతకము
బద్దెన

[మార్చు] 051

తన యూరి తపసి తపమును,

తన పుత్రుని విద్య పెంపు, దన సతి రూపున్‌,

దన పెరటి చెట్టు మందును,

మనసున వర్ణింపరెట్టి మనుజులు సుమతీ

భావం: తన యూరిజనుల తపోనిష్టయును, తన కుమారుని విద్యాధిక్యమును, తన భార్యయొక్క సౌందర్యమును, తన ఇంటి వైద్యమును ఎట్టి మనుజులును గొప్పగా వర్ణించి చెప్పరు.

[మార్చు] 052

తన కలిమి యింద్ర భోగము,

తన లేమియె స్వర్గలోక దారిద్ర్యంబున్‌,

దన చావు జల ప్రళయము,

తను వలచిన యదియె రంభ తథ్యము సుమతీ!

భావం: తన యొక్క ఐశ్వర్యమే దేవలోక వైభవము, తన దారిద్ర్యమే సమస్తమైన లోకములకు దారిద్ర్యము, తన చావే ప్రపంచమునకు ప్రళయము, తాను ప్రేమించినదే రంభ. ఈ విధముగా మనుజులు భావింతురు. నిజము ఇది.

[మార్చు] 053

తన వారు లేని చోటను,

జనమించుక లేని చోట, జగడము చోటన్‌,

అనుమానమైన చోటను,

మనుజునకును నిలువ దగదు మహిలో సుమతీ

భావం: తనకు కావలసిన చుట్టములు లేనిచోటునను, తనకు చెల్లుబడి లేని తావునను, తగువులాడుకొను చోటునను, తన్ను అవమానించు ప్రదేశమునను మానవుడు నిలువరాదు.

[మార్చు] 054

తమలము వేయని నోరును,

విమతులతో చెలిమి చేసి వెతబడు తెలివిన్‌,

గమలములు లేని కొలకును,

హిమధాముడు లేని రాత్రి హీనము సుమతీ

భావం: తాంబూలము వేయని నోరును, దుర్మార్గులతో స్నేహము చేసి బాధపడు బుద్ధియును, తామరపూవులులేని చెఱువును, చంద్రుడు లేని రాత్రియును శోభిల్లవు.

[మార్చు] 055

తలనుండు విషము ఫణికిని,

వెలయంగా దోక నుండు వృశ్చికమునకున్‌,

తల తోక యనక యుండును

ఖలునకు నిలువెల్ల విషము గదరా సుమతీ

భావం: సర్పమునకు విషము తలయందుండును, తేలునకు తోకయందుండును. దుష్టునకు విషము తలతోక యనకుండ శరీరమంతనుండును.

[మార్చు] 056

తలపొడుగు ధనము పోసిన

వెలయాలికి నిజము లేదు వివరింపంగా

దల దడివి బాస జేసిన

వెలయాలిని నమ్మరాదు వినరా సుమతీ

భావం: విచారింపగా నిలువెత్తు ధనమిచ్చినప్పటికిని వేశ్య నిజము పలుకదు. కావున తలమీద చేయి పెట్టి ప్రమాణము చేసినప్పటికి వేశ్యను విశ్వసించరాదు.

[మార్చు] 057

తల మాసిన, నొలు మాసిన,

వలువలు మాసినను బ్రాణ వల్లభునైనన్‌

గులకాంతలైన రోతురు

తిలకింపగ భూమిలోన దిరముగ సుమతీ!

భావం: పరిశీలింపగా భూలోకములో, తలమాసినను, శరీరమునకు మురికిపట్టినను, ధరించెడి బట్టలు మాసిపోయినను చేసుకొన్న భర్తనైనను ఇల్లాండ్రు ఏవగించుకొందురు.

[మార్చు] 058

తాను భుజింపని యర్థము

మానవ పతి జేరు గొంత మఱి భూగతమౌ

గానల నీగలు గూర్చిన

తేనియ యొరు జేరునట్లు తిరముగ సుమతీ!

భావం: అరణ్యమునందు తేనేటీగలచే కొడబెట్టిన తేనె కడకు ఇతరుల పాలైనట్లు లోభివాడు తాను నోరుకట్టుకొని కూడబెట్టిన ధనము కొంత ప్రభువులపాలును కొంత భూమి పాలునగును.

[మార్చు] 059

దగ్గఱ కొండెము సెప్పెడు

ప్రెగ్గడ పలుకులకు రాజు ప్రియుడై మఱి దా

నెగ్గు బ్రజ కాచరించుట

బొగ్గులకై కల్పతరువు బొడుచుట సుమతీ!

భావం: రాజు తన మంత్రి చెప్పెడి చాడీ మాటలకు లోబడి మంచి చెడ్డలు తెలుసుకొనజాలక జనులను హింసించుట, బొగ్గుల కొఱకు కోరిన కోరిక లొసగెడి కల్పవృక్షమును నఱకి వేసుకొనుటవంటిది.

[మార్చు] 060

ధనపతి సఖుడై యుండిన

నెనయంగా శివుడు భిక్షమెత్తగ వలసెన్‌;

దన వారి కెంత గలిగిన

దన భాగ్యమె తనకు గాక తథ్యము సుమతీ!

భావం: గొప్ప ధనవంతుడైన కుబేరుడు తనకు మిత్రుడై యున్నను శివుడు బిచ్చమెత్తవలసి వచ్చెను. కావున తాను సంపాదించుకొన్న (తన దగ్గరున్న) భాగ్యమే తనకు సహాయ పడవలయును కాని తన దగ్గర నున్నవాడికడ నెంత భాగ్యమున్నను నిష్ప్రయోజనము.

[మార్చు] 061

ధీరులకు జేయు మేలది

సారంబగు నారికేళ సలిలము భంగిన్‌

గౌరవమును మఱి మీదట

భూరి సుఖావహము నగును భువిలో సుమతీ!

భావం: బుధ్ధిమంతుడైన వారికి చేసెడు మేలు, కొబ్బరికాయయందలి నీరు వలె మిక్కిలి శ్రేష్టమైనదియును, ప్రియమైనదియును, గొప్ప సుఖమునకు స్థానమైనదియును అగును.

[మార్చు] 062

నడువకుమీ తెరువొక్కట,

గుడువకుమీ శత్రు నింట గూరిమి తోడన్‌,

ముడువకుమీ పరధనముల,

నుడువకుమీ యొరుల మనసు నొవ్వగ సుమతీ

భావం: తోడులేక మార్గమందు ఒంటరిగా పోకుము, విరోధియింట ప్రీతితో భుజింపకుము, ఇతరుల ధనమును దగ్గరనుంచుకొనకుము, ఇతరుల మనస్సు నొచ్చునట్టుగా మాట్లాడకుము.

[మార్చు] 063

నమ్మకు సుంకరి, జూదరి,

నమ్మకు మొగసాల వాని, నటు వెలయాలిన్‌,

నమ్మకు మంగడి వానిని,

నమ్మకు మీ వామ హస్తు నవనిని సుమతీ!

భావం: పన్ను వసూలు చేయువానిని, జూదమాడువానిని, కంసాలివానిని, నటకుని, వేశ్యను, వర్తకుని, ఎడమచేతితో పనులు చేయువానిని విశ్వసింపుకుము.

[మార్చు] 064

నయమున బాలుం ద్రావరు,

భయమునను విషమ్మునైన భక్షింతురుగా;

నయమెంత దోషకారియొ,

భయమే జూపంగ వలయు బాగుగ సుమతీ!

భావం: మెత్తని మాటలచే పాలు కూడ త్రాగరు. భయపెట్టినచో విషమునైనను త్రాగుదురు. మృదుత్వ మెప్పుడును చెడునే కలిగించును. కావున చక్కగా భయమునే చూపుచుండవలయును.

[మార్చు] 065

నరపతులు మేఱ దప్పిన,

దిరమొప్పగ విధవ యింట దీర్పరి యైనన్‌,

గరణము వైదికుడైనను,

మరణాంతక మౌనుగాని మానదు సుమతీ!

భావం: రాజు హద్దుమీరి వర్తించినను, శాశ్వతముగా విధవ ఇంట పెత్తనదారి ఐనప్పటికిని, లేఖకుడ నియొగికాక వైదికుడైనప్పటికిని ప్రాణము మీదికి వచ్చును తప్పదు.

[మార్చు] 066

నవరస భావాలంకృత

కవితా గోష్టియును, మధుర గానంబును దా

నవివేకి కెంత జెప్పిన

జెవిటికి శంఖూదినట్లు సిద్ధము సుమతీ!

భావం: తొమ్మిది రసములతో కూడిన మంచి భావములతో శృంగారింపబడిన కవిత్వ సంబంధమైన సంభాషణమును, కమ్మని సంగీతమును జ్ఞానహీనునకు వినిపించుట, చెవిటివాని యొద్ద శంఖమును ఊదినట్లుండును.

[మార్చు] 067

నవ్వకుమీ సభ లోపల;

నవ్వకుమీ తల్లి, దండ్రి, నాథుల తోడన్‌;

నవ్వకుమీ పరసతితో;

నవ్వకుమీ విప్రవరుల నయమిది సుమతీ

భావం: సభలలో నవ్వరాదు. తల్లిని, తండ్రిని, భర్తను, ఇతరుల భార్యను, బ్రాహ్మణులను చూచి నవ్వరాదు.

[మార్చు] 068

నీరే ప్రాణాధారము

నోరే రసభరితమైన నుడువుల కెల్లన్‌

నారియె నరులకు రత్నము

చీరయె శృంగారమండ్రు సిద్ధము సుమతీ!

భావం: ఎల్లవారికిన్ బ్రతుకుటకు ఆధారమైనది నీరే. నవరసముల తోడను నిండునట్టి మాటలన్నింటీని ఆధారమైనది నోరే. నరులకు స్త్రీయే రత్నమువంటిది.

[మార్చు] 069

పగవల దెవ్వరి తోడను,

వగవంగా వలదు లేమి వచ్చిన పిదపన్‌,

దెగ నాడ వలదు సభలను

మగువకు మనసియ్య వలదు మహిలో సుమతీ

భావం: భూమియందెవ్వరితోదను విరోధము మంచిది కాదు. దారిద్ర్యము వచ్చిన పిదప విచారింపరాదు. సభలో ఎవ్వరిని దూషింపరాదు. స్త్రీకి తన యొక్క హృదయము తెలియనీయరాదు.

[మార్చు] 070

పతికడకు, దన్ను గూరిన

సతికడకును, వేల్పు కడకు, సద్గురు కడకున్‌,

సుతుకడకు రిత్తచేతుల

మతిమంతులు చనరు నీతి మార్గము సుమతీ!

భావం: ప్రభువు కడకును, భార్యకడకును, భగవంతుని సన్నిధానమునకును, గురుదేవుని దగ్గరకును, కుమారుని కడకును వట్టిచేతులతో బుద్ధిమంతులు పోరాదు. ఇదియే నీతిమార్గము.

[మార్చు] 071

పనిచేయునెడల దాసియు,

ననుభవమున రంభ, మంత్రి యాలోచనలన్‌,

దనభుక్తి యెడల దల్లియు,

నన్‌ దన కులకాంత యుండు నగురా సుమతీ!

భావం: ఇంటిపనులు చేసుకొనునప్పుడు దాసిగాను, భోగించునప్పుడు దేవతాస్త్రీయగు రంభగాను, సలహా లొసంగునపుడు మంత్రిగాను, భోజనము పెట్టునపుడు తల్లిగాను వర్తింపగలిగినదిగా భార్యయుండవలయును.

[మార్చు] 072

పరనారీ సోదరుడై,

పరధనముల కాసపడక, పరులకు హితుడై,

పరులు దను బొగడ నెగడక,

పరు లలిగిన నలుగ నతడు పరముడు సుమతీ!

భావం: ఇతర స్త్రీలను తోడబుట్టిన వారిగా చూచుకొనుచు, ఇతరుల ధనముకొఱకు కాంక్షింపక ఎల్లవారికిష్టుడై, ఇతరులు తన్ను పొగడునప్పుడుప్పొంగక, కోపించినప్పుడు బాధపడక యుండువాడే శ్రేష్టమైనవాడు.

[మార్చు] 073

పరసతి కూటమి గోరకు,

పరధనముల కాసపడకు, బరునెంచకుమీ,

సరిగాని గోష్టి సేయకు,

సిరిచెడి చుట్టంబు కడకు జేరకు సుమతీ

భావం: ఇతరుల స్త్రీలతోడ కలయికను కోరకుము, ఇతరుల భాగ్యములకు నాసక్తిపడకు, ఇతరులయొక్క దోషములను లెక్కింపకుము. మంచిది కాని సంభాషణ చేయకుము, భాగ్యము పోయినప్పుడు బంధువులకడకు చేరవలదు.

[మార్చు] 074

పరసతుల గోష్ఠి నుండిన

పురుషుడు గాంగేయుడైన భువి నింద పడున్‌,

బరసతి సుశీలయైనను

బరుసంగతి నున్న నింద పాలగు సుమతీ!

భావం: పరస్త్రీలతో సరససల్లాపములాడుచుండిన భీష్ముడైనను భూమియందు నిందము పొందును. ఇతర స్త్రీయెంత సుస్వభావయైనను పరపురుషునితో స్నేహం చేసిన అపకీర్తి పాలగును.

[మార్చు] 075

పరులకు నిష్టము సెప్పకు,

పొరుగిండ్లకు బనులు లేక పోవకు మెపుడున్‌,

బరు గదిసిన సతి గవయకు,

మెఱిగియు బిరుసైన హయము లెక్కకు సుమతీ

భావం: ఇతరులకు అప్రియములైనవానిని పలుకకుము. పనులులేక పొరుగిండ్లకు పోకుము. ఎప్పుడును పరుని పొందిన భార్యను కలియకుము. తెలిసియుండియు పొగరుబోతైన గుర్రమును ఎక్కకుము.

[మార్చు] 076

పర్వముల సతుల గవయకు,

ముర్వీశ్వరు కరుణ నమ్మి యుబ్బకు మదిలో,

గర్వింప నాలి బెంపకు,

నిర్వహణము లేని చోట నిలువకు సుమతీ

భావం: పుణ్యదినములలో స్త్రీలను కలియకుము, ప్రభువుల దయను నమ్మి మనస్సునందు ఉప్పొంగిపోకుము. గర్వమును పొందిన భార్యను పోషింపకుము. సాగుదల లేనిచోట నిలువకుము.

[మార్చు] 077

పలు దోమి సేయు విడియము,

తలగడిగిన నాటి నిద్ర, తరుణులయెడలన్‌

బొల యలుక నాటి కూటమి

వెల యింతని చెప్పరాదు వినరా సుమతీ!

భావం: ధంతధావము చేసుకొని, తాంబూలమును వేసుకొని, తలంటుకొనినవాడు పోయిన నిద్రయును, స్త్రీలతోడ ప్రణయకలహం వచ్చిననాటి పొందును అంత్యంత సౌఖ్యప్రదములు, వాటి విలువ ఇంతని చెప్పజాలము.

[మార్చు] 078

పాటెఱుగని పతి కొలువును,

గూటంబున కెఱుకపడని కోమలి రతియున్‌,

బేటెత్త జేయు చెలిమియు,

నేటికి నెదురీదినట్టు లెన్నగ సుమతీ

భావం: శ్రమను తెలుసుకొంజాలని ప్రభువును సేవించుటయును, కలయికకు తెలివిలేని స్త్రీతోడి సంభోగమును, వెంటనే భగ్నమగునట్లుగా చేయు స్నేహమును ఆలోచింపగా నదీప్రవాహమునకు ఎదురీదినట్లుగా నుండును.

[మార్చు] 079

పాలను గలసిన జలమును

పాల విధంబుననె యుండు బరికింపంగా

పాల చవి జెఱచు గావున

పాలసుడగు వాని పొందు వలదుర సుమతీ

భావం: పాలతోగలిసిన నీరు పాలవలెనే పైకి కనబడును, పరిశీలించినచో పాలయొక్క రుచిని చెడగొట్టును. అట్లే చెడ్డవారలతోడి స్నేహము స్వగౌరవము కూడ పోగొట్టజాలును. కావున అట్టి స్నేహము కూడదు.

[మార్చు] 080

పాలసునకైన యాపద

జాలింబడి తీర్ప దగదు సర్వజ్ఞునకున్‌

తేలగ్ని బడగ బట్టిన

మేలెఱుగునె మీటు గాక మేదిని సుమతీ

భావం: తేలు నిప్పులో పడినప్పుడు, వానియందు జాలిపడి దానిని బయటకు తీయుటకు పట్టుకొనినచో కుట్టును. కాని మనము చేయబోవు మేలును తెలుసుకొనజాలదు. ఆ విధముగనే జాలిపడి మూర్ఖునకు ఆపదయందు అడ్దుపడజూచిన తిరిగి మనకపకారము చేయును కావున అట్లు చేయరాదు.

[మార్చు] 081

పిలువని పనులకు బోవుట,

గలయని సతి గతియు, రాజు గానని కొలువుం,

బిలువని పేరంటంబును,

వలువని చెలిమియును జేయ వలదుర సుమతీ

భావం: తన్ను పిలువని కార్యములు చేయబోవుటయును, హృదయములు కలియని స్త్రీతోడ సమాగమును, పాలకులు చూడని సేవను, పిలువని పేరంటమును కోరని స్నేహమును చేయతగదు

[మార్చు] 082

పుత్రోత్సాహము తండ్రికి

పుత్రుడు జన్మించినపుడె పుట్టదు, జనులా

పుత్రుని కనుగొని బొగడగ

పుత్రోత్సాహంబు నాడు పొందుర సుమతీ!

భావం: తండ్రికి కుమారుడు పుట్టగానే సంతోషము కలుగదు. ప్రజలు ఆ కుమారుని జూచి మెచ్చిన రోజుననే ఆ సంతోషము కలుగును.

[మార్చు] 083

పురికిని ప్రాణము గోమటి,

వరికిని ప్రాణంబు నీరు వసుమతి లోనన్‌,

గరికిని ప్రాణము తొండము,

సిరికిని ప్రాణంబు మగువ సిద్ధము సుమతీ!

భావం: ఈ లోకములో పట్టణమునకు వైశ్యుడూ, వరిసస్యమునకు నీళ్ళును, ఏనుగునకు తొండమును, ఐశ్వర్యమునకు స్త్రీయును జీవము నొసగువారై యుందురు.

[మార్చు] 084

పులి పాలు దెచ్చి యిచ్చిన,

నలవడగా గుండె గోసి యఱచే నిడినన్‌,

దలపొడుగు ధనము బోసిన,

వెలయాలికి గూర్మి లేదు వినరా సుమతీ!

భావం: దుస్సాధ్యమైన పులిపాలు దెచ్చి యిచ్చినను, హృదయమును కోసి యామె అరచేతబెట్తినను, నిలువెత్తు ధనమును ముందు పోసినను వేశ్యకు నిజమైన ప్రేమలేదు.

[మార్చు] 085

పెట్టిన దినముల లోపల

నట్టడవులనైన వచ్చు నానార్థములున్‌,

బెట్టని దినముల గనకపు

గట్టెక్కిన నేమి లేదు గదరా సుమతీ! [85]

భావం: అదృష్టము మంచిదైన దినములలో అరణ్య మధ్యములకు పోయినను అక్కడకే సంపదలు వచ్చును. దురదృష్ట దినములలో బంగారు పర్వతము నెక్కినను ఏమియును లభింపదు.

[మార్చు] 086

పొరుగున బగవాడుండిన,

నిరవొందక వ్రాతకాడె యేలిక యైనన్‌,

ధర గాపు కొండెమాడిన,

గరణాలకు బ్రదుకు లేదు గదరా సుమతీ!

భావం: తన యింటి ప్రక్క శత్రువున్నను, బగుగా వ్రాయగలిగినవాడే ప్రభువైనను, గ్రామ పెత్తనదారు కొండెములు చెప్పువాడైఅను గ్రామ లేఖరుక్కు జీవితము జరుగదు.

[మార్చు] 087

బంగారు కుదువ బెట్టకు,

సంగరమున బాఱిపోకు సరసుడవైతే,

నంగడి వెచ్చము వాడకు,

వెంగలితో జెలిమి వలదు వినరా సుమతీ

భావం: బంగారు నగలను తాకట్టు పెట్టకుము. యుధ్ధభూమినుండి వెన్నిచ్చి పారిపోకుము. దుకాణము నుండి సరుకులు అరువు తెచ్చుకొనకుము, మూఢునితో స్నేహము చేయకుము.

[మార్చు] 088

బలవంతుడ నాకేమని

పలువురతో నిగ్రహించి పలుకుట మేలా;

బలవంత మైన సర్పము

చలి చీమల చేత జిక్కి చావదె సుమతీ!

భావం: నేను బలవంతుడను నాకేమి భయమున్నది అని చాలా మందితో నిర్లక్ష్యము చేసి పలికి విరోధము తెచ్చుకొనుట మంచిదికాదు. అది యెప్పుడూ హానిని కలిగించును. మిక్కిలి బలము కలిగిన సర్పము కూడా చలి చీమలకు లోబడి చచ్చుటలేదా?

[మార్చు] 089

మదినొకని వలచి యుండగ

మదిచెడి యొక క్రూర విటుడు మానక తిరుగున్‌

బది చిలుక పిల్లి పట్టిన

జదువునె యాపంజరమున జగతిని సుమతీ

భావం: పిల్లి పంజరమును పట్టిన, పంజరము మధ్యనున్న చిలుక మాటాడునా! అట్లే మనసులో నొకని ప్రేమించిన స్త్రీ మరియొక విటునెంత బ్రతిమాలినను ప్రేమించదు.

[మార్చు] 090

మండల పతి సముఖంబున

మెండైన ప్రధాని లేక మెలగుట యెల్లన్‌

గొండంత మదపు టేనుగు

తొండము లేకుండినట్లు దోచుర సుమతీ

భావం: కొండంత పెద్దదైన యేనుగైనప్పటికిని తొండములేకపోయిన యెడల ఏలాగున శోభాహీనమై తోచునో ఆ విధముగనే గొప్ప దేశమును పరిపాలుంచురాజుకడ సమర్ధుడైన మంత్రి లేకున్నచో నాతని పాలన శోభావిహీనమగును.

[మార్చు] 091

మంత్రిగలవాని రాజ్యము

తంత్రము సెడకుండ నిలుచు దఱచుగ ధరలో

మంత్రి విహీనుని రాజ్యము

జంత్రపు గీలూడినట్లు జరుగదు సుమతీ!

భావం: సమర్ధుడైన మంత్రి కలిగిన రాజుయొక్క దొరతనం ఉపాయములు(సామ, దాన, భేద, దండములు) పాడుకాకుండా సాగిపోవును. అట్టి మంత్రిలేని పాలనను కీలూడిపోయిన యంత్రమువలె సాగిపోనేరదు.

[మార్చు] 092

మాటకు బ్రాణము సత్యము,

కోటకు బ్రాణంబు సుభట కోటి, ధరిత్రిన్‌

బోటికి బ్రాణము మానము,

చీటికి బ్రాణంబు వ్రాలు సిద్ధము సుమతీ!

భావం: నోటిమాటకు సత్యమును, పెద్ద దుర్గమునకు గొప్ప సైన్య సమూహమును, స్త్రీకి అభిమానమును, పరమును చేవ్రాలును ముఖ్యమైన ఆధారములు.

[మార్చు] 093

మానధను డాత్మధృతి చెడి

హీనుండగు వాని నాశ్రయించుట యెల్లన్‌

మానెడు జలముల లోపల

నేనుగు మెయి దాచినట్టు లెఱుగుము సుమతీ!

భావం: అభిమాన శ్రేష్టుడు మనోధైర్యముచెడి అల్పుని ఆశ్రయించుట మానెడు నీళ్ళలో ఏనుగు తన శరీరమును మఱుగు పరచినట్లుండును.

[మార్చు] 094

మేలెంచని మాలిన్యుని,

మాలను, మొగసాలెవాని, మంగలి హితుగా

నేలిన నరపతి రాజ్యము

నేల గలసి పోవుగాని నెగడదు సుమతీ!

భావం: ఉపకారమును జ్ఞప్తియందుంచుకొనని దుర్మార్గుని, పంచముని, కమసాలవానిని, మంగలిని, హితులనుజేసుకొని పాలించు రాజు యొక్క రాజ్యము మట్టిలో కలసి నాశనమగును కాని కీర్తిని కాంచదు.

[మార్చు] 095

రాపొమ్మని పిలువని యా

భూపాలుని గొల్వ భుక్తి ముక్తులు గలవే

దీపంబు లేని యింటను

జేపున కీళ్ళాడినట్లు సిద్ధము సుమతీ!

భావం: దీపములేని గృహమునందు చేవుణికీళ్ళాట ఆడుకొనుట ఎట్లు నిశ్ప్రయోజనమో (ఆనంద ప్రదము ఎట్లుకాదో) ఆ విధముగనే రమ్మనిగాని, పొమ్మని కాని చెప్పని రాజును సేవించుటవలన జీవనమూ లేదు. మోక్షమూ లేదూ వట్టి నిశ్ప్రయోజనము.

[మార్చు] 096

రూపించి పలికి బొంకకు,

ప్రాపగు చుట్టంబు నెగ్గు పలుకకు మదిలో,

గోపించు రాజు గొల్వకు,

పాపపు దేశంబు సొఱకు పదిలము సుమతీ!

భావం: సాక్షుల మూలముగా నిర్ధారణ చేసి అబద్ధమును నిజమని స్థిరపరచుట, ఆప్తబంధువులను నిందించుట, కోపినిని సేవించుట పాపభూమికి వెళ్ళుట ఇవి తగని పనులు. కాన ఈ విషయములలో జాగ్రత్త వహింపుడు.

[మార్చు] 097

లావిగలవాని కంటెను

భావింపగ నీతిపరుడు బలవంతుండౌ

గ్రానంబంత గజంబును

మావటివాడెక్కినట్లు మహిలో సుమతీ!

భావం: పెద్ద పర్వతమంతటి ఏనుగుకంటెను చిన్నవాడైననూ మావటివాడు అట్టిదానిని లోగొని ఎక్కుచున్నాడు కావున గొప్పవాడు. అట్లే శరీరబలము కలవానికంటే బుద్ధిబలము కలవాడె నిజముగా బలవంతుడు.

[మార్చు] 098

వఱదైన చేను దున్నకు,

కఱవైనను బంధుజనుల కడ కేగకుమీ,

పరులకు మర్మము చెప్పకు,

పిరికికి దళవాయి తనము పెట్టకు సుమతీ!

భావం: వరద ముంచిన చేనును దున్నకుము, కూడు కఱవైనను బంధువుల దగ్గరకు పోకుము. ఇతరులకు రహస్యమును తెలుపకుము. పిఱికివానికి సేనానాయక పదవిని ఇయ్యకుము.

[మార్చు] 099

వరిపంట లేని యూరును,

దొర యుండని యూరు, తోడు దొరకని తెరువున్‌,

ధరను పతి లేని గృహమును

నరయంగా రుద్రభూమి యనదగు సుమతీ!

భావం: ధాన్యము పంటలేని గ్రామమును , రాజు వసియింపని నగరమును, సహాయము దొరకని మార్గమును, భర్త (రాజు) లేని గృహమూ ఆలోచింపగా స్మశానముతో సమానమని చెప్పవచ్చును.

[మార్చు] 100

వినదగు నెవ్వరు జెప్పిన

వినినంతనె వేగ పడక వివరింప దగున్‌

కని కల్ల నిజము దెలిసిన

మనుజుడె పో నీతి పరుడు మహిలో సుమతీ!

భావం: ఎవరేమి చెప్పినప్పటికిని వినవచ్చును. వినిన తక్షణమే తొందరపడక బాగుగా పరిశీలన చేయవలెను. అట్లు పరిశీలన చేసి కల్ల నిజములను తెలుసుకొనిన మనుజుడె ధర్మాత్ముడు.

[మార్చు] 101

వీడెము సేయని నోరును,

జేడెల యధరామృతంబు సేయని నోరున్‌,

పాడంగరాని నోరును

బూడిద కిరవైన పాడు బొందర సుమతీ!

భావం: తాంబూలమును వేసుకొనని, స్త్రీల యధరామృతమును పానము చేయని, గానము చేయని నోరు పెంటబూడిద పోసుకొనెడి గోయి సుమా.

[మార్చు] 102

వెలయాలి వలన గూరిమి

గలగదు, మఱి గలిగెనేని కడతేఱదుగా;

బలువురు నడచెడు తెరువున

మొలవదు పువు, మొలిచెనేని పొదలదు సుమతీ!

భావం: పెక్కురు నడిచెడి మార్గమునందు పచ్చగడ్డి మొలవదు. ఒకవేళ మొలిచినను వృద్ధినొందదు. ఆ విధముగనే వేశ్యవలన ప్రేమ లభింపదు. ఒకవేళ లభించినను చాలా కాలము నిలువదు.

[మార్చు] 103

వెలయాలు చేయు బాసలు,

వెలయగ మొగసాల బొందు వెలమల చెలిమిన్‌,

గలలోన గన్న కలిమియు

విలసితముగ నమ్మరాదు వినరా సుమతీ!

భావం: వేశ్యా ప్రమాణములును, విశ్వబ్రాహ్మణుని స్నేహమును, వెలమదొరల జతయు, కలలో చూసిన సంపదయు, స్పష్టముగా నమ్మరాదు.

[మార్చు] 104

వేసరపు జాతి గానీ,

వీసము దా జేయనట్టి వీరిడి గానీ,

దాసి కొడుకైన గానీ,

కాసులు గల వాడె రాజు గదరా సుమతీ!

భావం: నీచ జాతి వాడైనను, కొంచమైనను చేయలేని నిష్ప్రయోజకుడైనను, దాసీపుత్రుడైనను ధనము గలవాడే యధిపతి.

[మార్చు] 105

శుభముల పొందని చదువును,

నభినయముగ రాగరసము నందని పాటల్‌,

గుభ గుభలు లేని కూటమి,

సభ మెచ్చని మాటలెల్ల జప్పన సుమతీ [105]

భావం: మంగళములను పొందని విద్యయును, నటనముతోడను, సంగీత సామరస్యముతోడను కూడిన పాటలును, సందడులులేని కలయికయును, సభలయందు మెప్పును పొందని మాటలును, రుచివంతములు కావు. (చప్పనైనవి)

[మార్చు] 106

సరసము విరసము కొఱకే,

పరిపూర్ణ సుఖంబు లధిక బాధల కొఱకే,

పెరుగుట విరుగుట కొఱకే,

ధర తగ్గుట హెచ్చు కొఱకె తథ్యము సుమతీ!

భావం: హాస్యపు మాటలు విరోధముకొరకే, సంపూర్ణమైన సౌఖ్యములు విస్తారమైన బాధలకే, పొడవుగా ఎదుగుట విరిగిపోవుటకే, ధరవరులు ఎక్కువగా తగ్గుట మరల అభివృద్ధి పొందుటకొరకేనని మనుజుడు తెలుసుకొనవలయును.

[మార్చు] 107

సిరి తా వచ్చిన వచ్చును

సలలితముగ నారికేళ సలిలము భంగిన్‌,

సిరి తా బోయిన బోవును

కరి మ్రింగిన వెలగ పండు కరణిని సుమతీ!

భావం: సంపద కలిగినప్పుడు కొబ్బరికాయలోనికి నీరువచ్చిన విధముగనే రమ్యముగా కలుగును. సంపద పోయినపుడు ఏనుగు మ్రింగిన వెలగపండులోని గుంజు మాయమగు విధముగనే మాయమైపోవును.

[మార్చు] 108

స్త్రీల యెడ వాదులాడకు,

బాలురతో జెలిమిచేసి భాషింపకుమీ,

మేలైన గుణము విడువకు,

మేలిన పతి నింద సేయ కెన్నడు సుమతీ!

భావం: స్త్రీలయెడ వాదూలడకు, బాలురతో చెలిమిచేసి భాషింపకుమీ, మేలైన గుణము విడువకు, ఏలిన పతి నిందసేయకెనండు సుమతీ.

1 నుండి 50 వరకు పద్యాలు
సుమతీ శతకము
తెలియదు

శతకములు
శతకము

శ్రీ కాళహస్తీశ్వర శతకము | వేమన శతకము | సుమతీ శతకము | దాశరథీ శతకము | భాస్కర శతకము | భర్తృహరి శతకములు | నారాయణ శతకము | కృష్ణ శతకము | ఆంధ్ర నాయక శతకము | నరసింహ శతకము | రామలింగేశ శతకము | వృషాధిప శతకము | మారుతి శతకము | దేవకీనందన శతకము | గువ్వలచెన్న శతకము | కుమార శతకము | కుమారీ శతకము | వేంకటేశ శతకము | సూర్య శతకము | సర్వేశ్వర శతకము | శ్రీ (అలమేలుమంగా) వేంకటేశ్వర శతకము | ధూర్తమానవా శతకము | కుప్పుసామి శతకము | శతకము

http://te.wikisource.org/wiki/%E0%B0%B8%E0%B1%81%E0%B0%AE%E0%B0%A4%E0%B1%80_%E0%B0%B6%E0%B0%A4%E0%B0%95%E0%B0%AE%E0%B1%81_-_%E0%B0%B0%E0%B1%86%E0%B0%82%E0%B0%A1%E0%B0%B5%E0%B0%AD%E0%B0%BE%E0%B0%97%E0%B0%82” నుండి వెలికితీశారు

వర్గం: శతకములు

వ్యక్తిగత పనిముట్లు
నేంస్పేసులు
వైవిధ్యాలు
    పేజీ లింకులు
    చర్యలు
      అన్వేషణ

      వెతుకు

      మార్గదర్శకం
      ముద్రించండి/ఎగుమతి చేయండి
      పరికరాలపెట్టె
      • Wikimedia Foundation
      • Powered by MediaWiki

      Leave a Reply

      Your email address will not be published. Required fields are marked *